Bu çalışma 1990 yıllardan günümüze kadar Türkiye’deki patent, faydalı model, tasarım ve marka başvuru ve tescil sayıları ile tescil oranları hem ülke hem de iller düzeyinde incelenmeyi amaçlamaktadır. Bu kalemler esasında yenilik koruma amacıyla kullanılsa da literatürde yenilik göstergeleri olarak da ele alınabilmektedir.
Türk Patent ve Marka Kurumu (kısaca TürkPatent) ilgili koruma araçlarına ait detaylı tanımlar sunmaktadır. Patent ve faydalı model kavramları TürkPatent (2023) tarafından “Sınırlı bir süre ve yer için patent/faydalı model sahibine, üçüncü kişiler tarafından buluşun izinsiz olarak üretilmesini, satılmasını, kullanılmasını veya ithal edilmesini engelleme amacıyla tanınan tekel haklarıdır” olarak tanımlanmaktadır. Faydalı modele kıyasla patentin koruma kapsamı daha geniştir fakat sağlaması gereken şartlar daha fazladır. Örneğin patent alınabilmesi için ürünün buluş basamağı içermesi gerekirken faydalı model için böyle bir zorunluluk yoktur. Ayrıca patentin koruma süresi 20 yıl iken faydalı modelinki 10 yıldır (TürkPatent, 2023).
Tasarım “… ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür”. Tasarım tescilinin alınabilmesi için yenilik ve ayırt edicilik özelliklerini sağlanması gerekmektedir (TürkPatent, 2025a).
Son olarak marka “… bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması şartıyla kişi adları dâhil sözcükler, şekiller, renkler, harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzere her tür işaretten oluşabilir” (TürkPatent, 2025b).
Ülke düzeyindeki incelemelerde göstergeler yıllara göre sunulmuş olup tescil oranı ilgili yıldaki tescil sayısının başvuru sayısına oranını ifade etmektedir. İller düzeyindeki incelemelerde söz konusu dönemdeki toplam başvuru ve tescil sayıları sunulmuştur. Bazı illerde toplam başvuru ve tescil sayılarının çok düşük olduğu, buna karşın tescil oranının çok yüksek olduğu görülmektedir. Örneğin ele alınan dönemde 2 başvurusu bulunan bir ildeki tescil sayısı da 2 ise o ildeki tescil oranı %100 olarak bulunmaktadır. Buna karşın başka bir ilde 50 başvuruya karşılık 25 tescil söz konusudur. Bu ilin tescil oranı ise %50 olarak bulunmaktadır. İkinci ilin tescil adedi, ilk ilin tescil adedinden fazla olmasına karşın ilk ilin tescil oranının ikinci ilin tescil oranından yüksek olduğu görülmektedir. Bu sorunun önüne geçebilmek için iller düzeyindeki tescil oranları medyan tescil sayısı ve ülke tescil oranı dikkate alınarak hesaplanmıştır. İller için bu şekilde hesaplanan tescil oranları düzeltilmiş tescil oranı olarak isimlendirilmiştir.
Patent Göstergeleri
Türkiye’de patent başvuru ve tescil sayıları (sol eksen) ile tescil oranları (sağ eksen) Şekil 1.1’de sunulmuştur. Patent başvuru sayısı ile patent tescil sayısı arasındaki farkın zaman içinde patent başvuru sayısı lehine açıldığı görülmektedir. Patent tescil oranı ise yıllara göre dalgalı bir seyir izlemektedir. 1995-2024 döneminde Türkiye’de toplam 114.126 adet patent başvurusu yapılmış olup bunun 32.004 tanesi (yaklaşık %28,0’i) tescil edilmiştir. Dönem ortalamaları ise patent başvuruları için 3.804,20 adet, patent tescilleri için 1.066,80 adet ve patent tescil oranları için %21,60’tır.
Ülkedeki toplam patent tescil sayısının toplam patent başvuru sayısına oranı %28,0’dir ve medyan patent tescil sayısı 193 adet ile Ordu’dadır. Şekil 1.2, iller bazında düzeltilmiş patent tescil oranlarının dağılımını göstermektedir. En yüksek düzeltilmiş patent tescil oranları Bursa (%35,37), Sakarya (%34,46) ve İstanbul’da (%32,20) ve en düşük oranlar ise Erzurum (%12,55), Muğla (%14,52) ve Mersin’dedir (%15,34).
Faydalı model göstergeleri
Şekil 2.1, Türkiye’de 1995-2024 dönemindeki faydalı model başvuru ve tescil sayıları (sol eksen) ile tescil oranlarını (sağ eksen) sunmaktadır. 2000’li yıllarla birlikte tescil edilmeyen faydalı model sayılarının arttığı söylenebilir. Faydalı model tescil oranı incelendiğinde ise ilgili göstergenin 1997-2017 döneminde görece olarak stabil bir seyir izlediği gözlenmektedir. Ele alınan dönemde Türkiye’de toplam 71.251 adet faydalı model başvurusu yapılmış olup bunun 40.512 tanesi (yaklaşık %56.86’sı) tescil edilmiştir. İlgili dönemde faydalı model ortalamaları başvurular için 2.375,03 adet, tesciller için 1.350,40 adet ve tescil oranları için %51,09’dur.
Ülkedeki toplam faydalı model tescil sayısının toplam faydalı model başvuru sayısına oranı %56,9’dur ve medyan faydalı model tescil sayısı 124 adet ile Rize’dedir. Şekil 2.2’de görüldüğü üzere, iller arasında düzeltilmiş faydalı model tescil oranları açısından belirgin farklar mevcuttur. Çanakkale (%71,62), Bursa (%62,53) ve Konya (%62,45) en yüksek; Erzurum (%30,99), Diyarbakır (%31,40) ve Şanlıurfa (%32,91) en düşük değerlere sahiptir.
Tasarım göstergeleri
Tasarım başvuru ve tescil sayıları (sol eksen) ile tasarım tescil oranlarının (sağ eksen) yıllara göre seyri Şekil 3.1’de görülmektedir. Tasarım başvuru ve tescil sayılarının, patent ve faydalı modelin aksine birbirine yakın bir ilerleme gösterdiği söylenebilir. Bu bağlamda tasarım tescil oranları da yüksek değerlere ulaşmaktadır. 1996-2024 döneminde Türkiye’de toplam 918.872 adet tasarım başvurusu yapılmış olup bunun 827.325 tanesi (yaklaşık %90,09’u) tescil edilmiştir. Ortalama tasarım göstergeleri 1996-2024 dönemi için 31.668,00 adet başvuru, 28.528,45 adet tescil ve %88,91 tescil oranı şeklindedir.
En yüksek tasarım başvuru seviyeleri İstanbul (395.468 adet), Bursa (107.488 adet) ve Gaziantep (63.364 adet) illerinde; en düşükler ise Hakkâri (22 adet), Iğdır (27 adet) ve Ardahan (32 adet) illerinde gözlemlenmektedir. Tasarım tescillerinde ise zirvede İstanbul (359.884 adet), Bursa (96.592 adet) ve Gaziantep (57.736 adet); listenin sonunda ise Hakkâri (15 adet), Iğdır (21 adet) ve Ardahan (31 adet) yer almaktadır.
Ülkedeki toplam tasarım tescil sayısının toplam tasarım başvuru sayısına oranı %90,1’dir ve medyan tasarım tescil sayısı 975 adet ile Uşak’tadır. İllerin düzeltilmiş tasarım tescil oranları performansı Şekil 3.2’de sergilenmiştir. Kırklareli (%115,82), Edirne (%94,49) ve Bolu (%93,81) yüksek değerleriyle öne çıkarken, Sivas (%77,94), Kahramanmaraş (%79,76) ve Van (%79,92) en düşük tasarım tescil oranı değerlerini taşımaktadır. Kırklareli için tasarım tescil sayısı 2.923 adet iken tasarım başvuru sayısı 2.923 adettir. Bu durum sisteme gecikmeli girilen tescillerden kaynaklanıyor olabilir.
Marka göstergeleri
1995-2024 dönemine ait marka başvuru ve tescil sayıları (sol eksen) ile tescil oranları (sağ eksen) Şekil 4.1’de gözlenmektedir. Tasarımlar kadar olmasa da marka başvuru ve tescil sayılarının birbirine yakın oldukları anlaşılmaktadır. Bu yüzden marka tescil oranlarının da yüksek olduğu görülmektedir. İlgili dönemde Türkiye’de toplam 2.354.243 adet marka başvurusu yapılmış olup bunun 1.521.057 tanesi (yaklaşık %64,61’i) tescil edilmiştir. Bu dönemde marka ortalamaları başvurular için 78.474,77 adet, tesciller için 5.701,90 adet ve tescil oranları için %60,30’dur.
En yüksek marka başvuru değerlerine İstanbul (1.121.086 adet), Ankara (187.292 adet) ve İzmir (149.502 adet) ulaşırken, en düşük değerler Ardahan (336 adet) ile Tunceli ve Bayburt’ta (344’er adet) kaydedilmiştir. Marka tescilleri açısından ise İstanbul (735.318 adet), Ankara (118.706 adet) ve İzmir (97.034 adet) illeri üst sıralarda; Ardahan (193 adet), Bayburt (206 adet) ve Tunceli (212 adet) illeri alt sıralarda bulunmaktadır.
Ülkedeki toplam marka tescil sayısının toplam marka başvuru sayısına oranı %64,6’dır ve medyan marka tescil sayısı 4.888 adet ile Nevşehir’dedir. Şekil 4.2’de illerin marka tescil oranları karşılaştırılmaktadır. Karaman (%69,83), Konya (%69,30) ve Eskişehir (%67,90) en yüksek, Diyarbakır (%59,79), Malatya (%59,83) ve Şanlıurfa (%59,86) ise en düşük marka tescil oranlarına sahiptir.
Değerlendirme
Tüm düzeltilmiş tescil oranları incelendiğinde zirvedeki illerin göstergelere göre değiştiği görülmektedir. Ele alınan dört göstergenin ikisinde (patent ve faydalı model) Bursa ve diğer ikisinde (tasarım ve marka) ise Konya ilk üçte yer almaktadır. Bu bulgular Bursa ve Konya’nın yoğun Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerine sahip olduklarına ve üniversite-sanayi iş birliklerinin güçlü olduğuna işaret edebilir.
En alt sıradaki illerin de farklılık arz ettiği göze çarpmaktadır. Erzurum (patent ve faydalı model), Diyarbakır (faydalı model ve marka) ve Şanlıurfa (faydalı model ve marka) son üç sırada en sık yer alan illerdir. Bu da söz konusu illerin kısıtlı Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine sahip olduklarını gösterebilir ve sanayi alt yapılarının ve yenilik ekosistemlerinin geliştirilmesine yönelik bir ihtiyaca işaret edebilir.
Kaynakça
TürkPatent (2023). Patent Başvuru Kılavuz 2023. https://webim.turkpatent.gov.tr/file/33b21964-23a7-4420-88fb-a758a634e91a?download adresinden 02/08/2025 tarihinde erişildi.
TürkPatent (2025a). Tasarım. https://www.turkpatent.gov.tr/tasarim adresinden 02/08/2025 tarihinde erişildi.
TürkPatent (2025b). Marka. https://www.turkpatent.gov.tr/marka adresinden 02/08/2025 tarihinde erişildi.
TürkPatent (2025c). Patent yıllık istatistikler. https://www.turkpatent.gov.tr/patent-istatistik adresinden 27/07/2025 tarihinde erişildi.
TürkPatent (2025d). Faydalı model yıllık istatistikler. https://www.turkpatent.gov.tr/faydali-model-istatistik adresinden 27/07/2025 tarihinde erişildi.
TürkPatent (2025e). Tasarım yıllık istatistikler. https://www.turkpatent.gov.tr/tasarim-istatistik adresinden 27/07/2025 tarihinde erişildi.
TürkPatent (2025f). Marka yıllık istatistikler. https://www.turkpatent.gov.tr/marka-istatistik adresinden 27/07/2025 tarihinde erişildi.