İktisadi anlamda gelir bir mal veya hizmetin üretimi ve üretilen bu mal veya hizmetin satışa konu olması gibi ekonomik faaliyetler neticesinde ortaya çıkan kazanımdır. Bu kazanımın karar birimleri arasında pay edilmesi ise gelir dağılımı olarak ifade edilmektedir.

Gelirin kimler arasında ve nasıl dağıtılacağı konusu yüzyıllardır tartışılagelen ve üzerinde aksiyon alınan bir konudur. Çünkü eğer gelir dağılımında adalet sağlanmazsa bu durum yalnızca ekonomik değil aynı zamanda bir dizi sosyal problemi de beraberinde getirecektir.

Gelir dağılımı bölgesel, sektörel, fonksiyonel (üretim faktörleri) ve bireysel olmak üzere çeşitli şekillerde incelenebilmektedir. Bölgesel gelir dağılımı bölgeler arasında, sektörel gelir dağılımı sektörler arasında, fonksiyonel gelir dağılımı üretim faktörleri arasında ve bireysel gelir dağılımı ise bireyler arasında gelirin nasıl dağıldığını incelemektedir.

Bireysel gelir dağılımının ölçümünde kullanılan çok sayıda ölçüm yöntemi bulunmaktadır. Palma Oranı da bu ölçüm yöntemlerinden biridir. Palma Oranı 2006 yılında Şilili kalkınma iktisatçısı Jose Gabriel Palma tarafından gelir dağılımı ölçümünde kullanılan GINI katsayısının yirmi birinci yüzyılın koşullarında gelir dağılımı dinamiklerini açıklamada yetersiz kaldığı ifade edilerek geliştirilmiştir. En zengin %10’luk kesimin gelirden aldığı payın en fakir %40’lık kesimin gelirden aldığı paya bölümü vasıtasıyla hesaplanmaktadır. Palma Oranının bu şekilde hesaplanmasındaki temel motivasyon (%10’luk paylar şeklinde) %40 ve %90 arasındaki (%50’lik) “orta grup” kesimin gelirden aldığı payın görece istikrarlı olduğu ve aslında ülkeler arasındaki gelir dağılımı farklılığının geriye kalan en zengin %10’luk kısımla en fakir %40’lık kısmın paylarındaki değişikliklerden kaynaklandığı düşüncesidir (Tahsin, 2019). 

Gelir eşitsizliğinin bir göstergesi olarak Palma Oranı 2014 yılı itibariyle çeşitli uluslararası örgütler/kurumlar (OECD, UNDP vb.) ve ülkelerin ulusal istatistik ofisleri tarafından listelenmeye başlanmıştır (Cobham vd., 2015). TUİK tarafından hesaplanmayan bu oran dünyada gelir dağılımının ölçümünde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Çalışmanın takip eden kısımlarında 2006-2024 dönemi için Türkiye’de gelir dağılımının seyri Palma Oranı vesilesiyle incelenecek ve Türkiye açısından gelir dağılımında adalet (gelir eşitsizliği) konusu Avrupa Birliği (AB) üye ülkeleriyle karşılaştırılacaktır.

Grafik 1 2006-2024 döneminde Türkiye’de Palma Oranının gelişimini göstermektedir. Grafik 1’den de görülebileceği üzere 2006-2024 dönemi için Türkiye’de Palma Oranı dalgalı bir seyir izlemektedir.

Grafik 1: 2006-2024 Dönemi İçin Türkiye’de Palma Oranının Gelişimi

2006 yılında 1.89 olarak hesaplanan oran takip eden iki yılda kademe kademe düşmüş, 2008 krizinin etkisiyle tekrar artsa da 2015 yılına kadar görece istikrarlı bir seyir izlemiştir. 2015 yılını takiben artış trendine giren oran nihayetinde 2024 yılı için 2.05 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2024 yılı için 2.05 olarak hesaplanan bu oran bize bir yılda en zengin %10’luk kısmın en fakir %40’lık kısmın elde ettiği gelirin iki katından fazla gelir elde ettiğini göstermektedir.

Bu dağılım pekâlâ adil değildir ancak gelir eşitsizliğinde nerede olduğumuzu daha iyi kavrayabilmek açısından Türkiye’de Palma Oranının yıllar içerisindeki seyrini AB ortalaması ile kıyaslamak istiyorum.

Grafik 2: 2006-2024 Dönemi İçin Türkiye ve AB’de Palma Oranlarının Gelişimi

Grafik 3 incelendiğinde AB’ye üye 27 ülke ve Türkiye örnekleminde 2024 yılı itibariyle gelir eşitsizliğinde Türkiye’nin açık ara farkla birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye’yi 1.69’luk oranla Bulgaristan ve 1.55’lik oranla Litvanya takip etmektedir. Bulgaristan, Litvanya ve Letonya’da pekâlâ gelir Türkiye’ye oranla daha adil dağılmaktadır ancak bu ülkeleri bir kenara koyduğumuzda geriye kalan diğer AB üyesi ülkelerde gelirin görece çok daha adil dağıtıldığı ifade edilebilir.

Bahse konu ülkelerde 2024 yılı itibariyle en zengin %10’luk kesimle en fakir %40’lık kesimin gelirden aldığı payın aşağı yukarı eşit olduğunu söylemek mümkündür. 2024 yılında Palma Oranına göre gelir dağılımının en adil şekilde gerçekleştiği ülke 0.69’luk oranla Slovakya olmuştur. Bu sonuca göre Slovakya’da en zengin %10’luk kesim en fakir %40’lık kesimin 0.69 katı gelir elde etmiştir. Daha anlaşılır bir ifadeyle açıklandığında en fakir %40’lık kesimin en zengin %10’luk kesime kıyasla gelirden daha fazla pay aldığı ifade edilebilir.  Bu ise gelirin %40’lık fakir kesim lehine daha adil dağıldığını göstermektedir.

Çalışma kapsamında gerçekleştirilen kıyaslamalar neticesinde birçok çıkarım yapılabilir ve pekâlâ birçok soru sorulabilir. Ben takip eden kısımdaki şu soruları sorarak çalışmayı sonlandırmak istiyorum.

Sahi Avrupa bizi kıskanıyor mu?

Gelir eşitsizliğinde nereye?

Kaynakça

Cobham, Alex, Luke Schlogl, ve Andy Sumner. 2015. Inequality and the Tails: The Palma Proposition and Ratio Revisited. C. 143. UN Department of Economic and Social Affairs (DESA) Working Papers. 143. doi: 10.18356/49ef3019-en.

Palma, Jose Gabriel. 2006. Globalizing Inequality: ‘Centrifugal’ and ‘Centripetal’ Forces at Work. C. 35. UN Department of Economic and Social Affairs (DESA) Working Papers. 35. doi: 10.18356/395c7874-en.

Tahsi̇n, Emine. 2019. “An Investigation of the Palma Ratio for Turkey Both on National and Regional Level”. Sosyoekonomi 27(41):151-82. doi: 10.17233/sosyoekonomi.2019.03.08.