Dr. Ahlam Ahmaid*

Giriş

Bu çalışma, Türkiye ve Cezayir’in 2004–2022 dönemine ait dış ticaret verilerini kullanarak, iki ülkenin ihracat yapısını sektörel düzeyde Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisi çerçevesinde analiz etmektedir. Araştırma, uluslararası ticaret literatüründe yaygın biçimde kullanılan Balassa Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük (RCA) endeksine dayalı ampirik bir değerlendirme sunmaktadır.

Bu yöntem aracılığıyla Türkiye ve Cezayir’in hangi sektörlerde rekabet avantajına sahip oldukları, hangi sektörlerde dezavantaj yaşadıkları sayısal göstergeler ve zaman serileri üzerinden belirlenmektedir. Analiz, yalnızca mevcut rekabet düzeyini ortaya koymakla kalmayıp, zaman içinde değişen rekabet dinamiklerini de inceleyerek, iki ülkenin dış ticaret yapılarındaki yapısal dönüşümleri ve sektörel uzmanlaşma eğilimlerini değerlendirmektedir.

Türkiye’nin özellikle imalat sanayi ve orta-yüksek teknoloji ürünlerinde elde ettiği avantajlar, Cezayir’in ise enerji, hammadde ve doğal kaynak odaklı ihracat yapısı karşısında değerlendirilmiş; böylece iki ülke ekonomisinin birbirini tamamlayıcı yönleri sistematik biçimde analiz edilmiştir. Bu çerçevede araştırma, mikro düzeyde sektörel rekabet analizi ile makro düzeyde ekonomik uyum ve entegrasyon potansiyelini bir arada ele alarak, dış ticaret stratejileri açısından politika önerileri üretmeyi hedeflemektedir.

Çalışmanın metodolojisi, Balassa (1965) tarafından geliştirilen RCA endeksine dayanmaktadır. Bu endeks, belirli bir sektörün ülke ihracatındaki payının dünya ihracatındaki payına oranlanması yoluyla karşılaştırmalı üstünlük düzeyini ölçmektedir.

Analizde sektörel sınıflandırma için Birleşmiş Milletler’in SITC Rev.3 kodlama sistemi kullanılmış; yıllık ihracat verileri UN Comtrade ve Trade Map veri tabanlarından temin edilmiştir. Hesaplamalar Microsoft Excel ve Stata yazılımlarıyla gerçekleştirilmiş, zaman serisi analizleriyle sektörel üstünlükler belirlenmiştir. Araştırmanın temel sorusu, 2004–2022 döneminde Türkiye ve Cezayir’in hangi sektörlerde karşılaştırmalı üstünlük gösterdiği ve bu üstünlüklerin ikili ticari ilişkiler üzerindeki etkileridir.

Literatür taraması, Türkiye’nin rekabet gücü üzerine yapılan önceki çalışmalara referansla şekillendirilmiştir. Seymen ve Şimşek (2006), Yılmaz (2003), Yılmaz ve Ergün (2003), Aynağöz Çakmak (2005), Erlat ve Erlat (2005) ile Kösekahyaoğlu ve Özdamar (2005, 2011) gibi araştırmalar, Türkiye’nin emek-yoğun sektörlerde kalıcı avantajlara, sermaye ve yüksek teknoloji-yoğun sektörlerde ise dezavantajlara sahip olduğunu göstermektedir.

Bu çalışmalar, Balassa RCA, Vollrath, Brülhart B, İhracat/İthalat Oranı, Endüstri-içi Ticaret ve İhracat Benzerliği gibi tamamlayıcı endekslerle ülkelerin sektörel uzmanlaşma desenlerini incelemiştir. Literatür bulguları, Türkiye’nin özellikle tekstil ve hazır giyim gibi alanlarda yüksek rekabet gücü sergilediğini, Cezayir’in ise enerji ve doğal kaynak yoğun sektörlerde belirgin avantajlara sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Çizelge: Türkiye ve Cezayir İçin Karşılaştırmalı Üstünlük Özeti (2004–2022)

2004–2022 dönemi verileri, Türkiye ile Cezayir’in ihracat yapılarının üretim temelleri bakımından önemli ölçüde farklılaştığını göstermektedir. Türkiye, imalat sanayi ve emek-yoğun sektörlerde sürdürülebilir bir rekabet avantajına sahipken; Cezayir’in üstünlüğü enerji ve doğal kaynak temelli sektörlerde yoğunlaşmaktadır. Bu farklılık, iki ülke ekonomisinin karşılıklı tamamlayıcılık potansiyelini artırmakta ve sektörel iş birliği için yapısal bir zemin sunmaktadır.

Örme giyim eşyasında (GTİP 61) Türkiye, Balassa RCA endeksine göre sürekli yüksek değerler elde ederek güçlü bir rekabet avantajı sergilemektedir. Cezayir ise bu sektörde rekabetçi bir performans gösterememektedir. Örme olmayan giyim eşyasında (GTİP 62) Türkiye’nin avantajı orta düzeyde ve dalgalı seyirlidir. Her iki sektör, Türkiye’nin emek-yoğun üretim yapısına dayanırken, Cezayir’in sınırlı sanayi kapasitesi nedeniyle rekabet gücü zayıftır.

Plastik mamullerinde (GTİP 39) Türkiye orta düzeyde, bazı yıllarda yüksek rekabet gücü göstermiştir. Cezayir’in bu alandaki dezavantajı, petrokimya ürünlerini yerli sanayiye dönüştürememesiyle ilişkilidir. Kıymetli taşlar (GTİP 71) ve demir-çelik (GTİP 72) sektörlerinde Türkiye kısmen avantajlı, Cezayir ise zayıf konumdadır. Türkiye, ihracat çeşitliliği ve işleme kapasitesiyle rekabet avantajı elde ederken, Cezayir bu sektörlerde sınırlı paya sahiptir.

Makine (GTİP 84) ve elektrikli cihazlar (GTİP 85) sektörlerinde her iki ülke de dezavantajlıdır; zira bu alanlar yüksek teknoloji ve AR-GE yoğun üretim gerektirmektedir. Motorlu taşıtlar (GTİP 87) sektöründe Türkiye zayıf ancak kısmen avantajlı bir konumdayken, Cezayir rekabetsizdir.

Enerji grubunda (GTİP 27) Cezayir belirgin biçimde güçlü, Türkiye ise açıkça dezavantajlıdır. Bu bulgu, Cezayir ekonomisinin hidrokarbon ihracatına dayalı yapısını yansıtmaktadır. Bakır mamulleri (GTİP 74) ve tuz–kükürt (GTİP 25) gruplarında Cezayir son yıllarda avantaj geliştirmiştir.

Anorganik kimyasallar (GTİP 28) alanında Cezayir 2021 sonrası dönemde kısmi üstünlük sağlamış, organik kimyasallar (GTİP 29) sektöründe ise her iki ülke de dezavantajlı kalmıştır.

Genel olarak Türkiye, emek-yoğun ve orta teknoloji sektörlerinde; Cezayir ise enerji ve hammadde yoğun sektörlerde üstünlük göstermektedir. Bu tablo, iki ülke arasında karşılıklı avantajlara dayalı sektörel iş birliği stratejilerinin geliştirilebileceğini ortaya koymaktadır.

Sonuç

2004–2022 dönemi Balassa (RCA) bulguları, Türkiye’nin emek-yoğun ve orta teknoloji sektörlerinde (özellikle GTİP 61, 62) kalıcı rekabet avantajına sahip olduğunu, ancak yüksek teknoloji alanlarında (GTİP 84, 85) üstünlük geliştiremediğini göstermektedir.

Cezayir ise enerji ve doğal kaynak temelli sektörlerde (GTİP 27) güçlü, sanayi ürünlerinde zayıf bir performans sergilemektedir. Türkiye’nin çeşitlendirilmiş üretim yapısı ile Cezayir’in hammadde kaynakları, iki ülke arasında sektörel tamamlayıcılık potansiyeli yaratmaktadır.

Türkiye, Cezayir’in sanayileşme sürecine mühendislik, ekipman ve KOBİ ağıyla katkı sunabilirken; Cezayir, Türkiye’nin üretim maliyetlerini enerji tedarikiyle destekleyebilir. Politika açısından Türkiye’nin yüksek teknoloji, inovasyon ve sürdürülebilirlik; Cezayir’in ise enerji dışı sanayilerde çeşitlenme ve yatırım ortamı reformlarına odaklanması gerekmektedir. Ortak OSB’ler, Ar-Ge merkezleri ve yeşil sanayi iş birlikleri, karşılıklı rekabet gücünü artırabilir.