Varoufakis’in “Kızımla Ekonomi Sohbetleri” kitabını okurken fark etmiştim ilk kez. O zaman adının felaket kapitalizmi olduğunu da bilmiyordum. Sonraları doktoradan arkadaşım Mete ile bir sohbetimiz sırasında öğrendim adının felaket kapitalizmi olduğunu.

Felaket kapitalizmini Varoufakis’in kitabında verdiği örnekle açıklamak istiyorum. Sizce orman yangını iyi bir şey midir? Bu soruyla ilk karşılaştığımda “tabi ki kötüdür…” şeklinde bir tutum sergilediğimi hatırlıyorum. Ancak felaket kapitalizmi perspektifinden bakıldığında iktisadi açıdan “iyidir”. Çünkü yangın söndürme uçağı ya da itfaiye kamyonunun tüketeceği yakıt vasıtasıyla petrol şirketleri, yangından zarar gören alanların yeniden inşası amacıyla kullanılacak yapı malzemelerinin temini dolayısıyla yapı şirketleri ve hatta yapı işlemleri vesilesiyle inşaatçılar kazanç/kâr elde edecekler ve iktisadi sistemin çarkları dönecektir (Varoufakis, 2020:141).

Felaket kapitalizmini Klein’ın tanımından hareketle açıklamamız mümkündür. Buna göre felaket kapitalizmi vuku bulan felaketin fırsat olarak değerlendirildiği ve bu felaket sonrasında kamu alanının hedef alındığı bir kapitalizm türüdür (Klein, 2010:5). Buradaki felaketi krizler, doğal afetler, salgınlar, toplumsal çalkantılar vb. şekilde çeşitlendirmemiz mümkündür. Felaketin vuku bulması ile birlikte normal koşullarda gerçekleştirilmesi uzun vakit alacak ve çok uğraş gerektirecek reformlar hızlıca gerçekleştirilebilir. Felaketler bir kez meydana geldi mi bu durum bir kazanç/kâr ya da bir reform fırsatı olarak görülür ve bu noktadan sonra meydana gelen tahribatın/ölümün/kargaşanın hiçbir önemi yoktur (Klein, 2010).

Klein, Milton Friedman ve destekçilerinin düşüncesi etrafında şekillenen (ve Neoliberalizm olarak adlandırabileceğimiz) kapitalizm formunun devam etmesi açısından daimî olarak felaketlere ihtiyaç duyulduğunu ifade etmektedir (Klein, 2010: 6 ve 10). Hatta öyle ki felaketin bir kazanç/kâr ya da reform fırsatı olarak görülmesi hususunun pekiştirilmesi açısından ülkemizden ve dünyadan bazı örnekler verilebilir. Ülkemiz özelinde felaket kapitalizmi açısından göze çarpan bazı örnekler şunlardır: (i) Tıpkı Varoufakis’in örneğinde olduğu şekilde Muğla’da yanan denize komşu ormanlık alanın imara açılması ve zaman içerisinde bu alana lüks otellerin inşa edilmesi (Evrensel, 2024). (ii) 6 Şubat depremleri neticesinde depremzedelerin kullanması amacıyla temin edilmesi gereken çadırların Kızılay tarafından ücreti mukabilinde satılışı (Euronews, 2023). (iii) Bolu’da meydana gelen yangın faciası neticesinde kamu tarafından gerçekleştirilen denetimlerin özel sektöre devredilerek özel sektör tarafından gerçekleştirilmesine ilişkin bir önerinin gündeme getirilmesi (Odatv, 2025).

Geniş perspektifte ele aldığımızda ise yakın çevremizde meydana gelen savaşlar (Suriye, İkinci Dağlık Karabağ, Rusya-Ukrayna, İsrail-Filistin) felaket kapitalizmine örnek olarak verilebilir. Bu savaşların büyük trajedilere neden olduğu pekâlâ açıkken savaşa doğrudan dahil olmasalar bile dolaylı olarak taraf olan ülkeler açısından bu savaşların “en basitinden” savunma sanayinin işlemesi açısından birer fırsat olarak görüldüklerini söylemek yanlış olmayacaktır. İlave olarak yerle bir edilen şehirlerin yeniden inşasının da aynı şekilde bir fırsat olarak değerlendirildiği açıktır.

Burada verilen örnekler pekâlâ çoğaltılabilir. Günümüz dünyasında her geçen gün bu örneklere yenilerinin ekleneceği de bir gerçektir. Ancak olabildiğince az sayıda yenilerinin eklenmesi için çalışmalıyız. Felaketten ve acıdan beslenen, eşitsizliği artıran kapitalizmin bu formuna karşı aynı safta birleşelim!

Kaynakça

Euronews. 2023. “Ahbap depremzedeler için Kızılay’dan çadır satın aldığını doğruladı”. Geliş tarihi 23 Şubat 2025 (https://tr.euronews.com/2023/02/26/ahbap-depremzedeler-icin-kizilaydan-cadir-satin-aldigini-dogruladi).

Evrensel. 2024. “Yangınla kül olan ormanlık alana önce otel, sonra lüks villa yapıldı”. Geliş tarihi 23 Şubat 2025 (https://www.evrensel.net/haber/510350/yanginla-kul-olan-ormanlik-alana-once-otel-sonra-luks-villa-yapildi).

Klein, Naomi. 2010. Şok Doktrini Felaket Kapitalizminin Yükselişi. 1. Baskı. İstanbul: Agora Kitaplığı.

Odatv. 2025. “MKYK’da Erdoğan’a otel önerisi: Biz değil onlar denetlesin”. Geliş tarihi 23 Şubat 2025 (https://www.odatv.com/siyaset/akp-mkykda-otel-denetlemeleri-ozel-sektore-verilsin-onerisi-erdoganin-kartalkaya-hakkinda-aciklamalari-120083644).

Varoufakis, Yanis. 2020. Kızımla Ekonomi Sohbetleri: Kapitalizmin Kısa Tarihi. 4. Baskı. İstanbul: Epsilon Yayınevi.