Bir önceki yazımda 2006-2024 dönemi için Türkiye açısından Palma Oranını hesaplamış ve Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) karşılaştırması yapmak suretiyle Türkiye’de gelir dağılımının AB’ye kıyasla çok daha adaletsiz dağıldığına dikkat çekmeye çalışmıştım.1 Bu çalışmada ise İBBS Düzey II bölgeleri açısından Palma Oranını hesaplamak suretiyle bölgeler arası bir karşılaştırma yapmaya çalışacağım.
Malumunuz üzere İBBS Düzey II kapsamında 26 bölge bulunmaktadır. Bu bölgeler ve bölgelerin kapsadığı iller Tablo 1 vasıtasıyla görülebilmektedir.
Tablo 1: İBBS Düzey II Bölgeleri
| Bölge Adı | Bölgenin Kapsadığı İller |
| TR10 | İstanbul |
| TR21 | Tekirdağ, Edirne, Kırklareli |
| TR22 | Balıkesir, Çanakkale |
| TR31 | İzmir |
| TR32 | Aydın, Denizli, Muğla |
| TR33 | Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak |
| TR41 | Bursa, Eskişehir, Bilecik |
| TR42 | Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova |
| TR51 | Ankara |
| TR52 | Konya, Karaman |
| TR61 | Antalya, Isparta, Burdur |
| TR62 | Adana, Mersin |
| TR63 | Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye |
| TR71 | Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir |
| TR72 | Kayseri, Sivas, Yozgat |
| TR81 | Zonguldak, Karabük, Bartın |
| TR82 | Kastamonu, Çankırı, Sinop |
| TR83 | Samsun, Tokat, Çorum, Amasya |
| TR90 | Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane |
| TRA1 | Erzurum, Erzincan, Bayburt |
| TRA2 | Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan |
| TRB1 | Malatya, Elâzığ, Bingöl, Tunceli |
| TRB2 | Van, Muş, Bitlis, Hakkâri |
| TRC1 | Gaziantep, Adıyaman, Kilis |
| TRC2 | Şanlıurfa, Diyarbakır |
| TRC3 | Mardin, Batman, Şırnak, Siirt |
Kaynak: T.C. Teknoloji ve Sanayi Bakanlığı, 2025.
Bir önceki yazıda açıklanmasına rağmen bu yazıda da tekrar etmenin faydalı olacağını düşünüyorum. Palma Oranı hesaplanırken en zengin %10’luk kesimin gelirden aldığı pay, en fakir %40’lık kesimin gelirden aldığı paya oranlanmaktadır. Oranın birin altında çıkması gelirin en fakir %40’lık kesim lehine adil dağıldığı, bire eşit çıkması en zengin %10’luk kesim ile en fakir %40’lık kesimin gelirden aldıkları payın eşit olduğu ve birden yüksek çıkması ise en fakir %40’lık kesim aleyhine gelirin adaletsiz dağıldığı anlamına gelmektedir.
TÜİK 2014 yılı itibariyle bölgeler bazında %10’luk gruplar itibarıyla hanehalkı kullanılabilir fert geliri verilerini yayınlamaya başlamıştır. Bu nedenle çalışmanın zaman aralığı 2014-2024 dönemini kapsamaktadır.
Genel bir fikir vermesi açısından Düzey II bölgelerinde 2014-2024 dönemi için Palma Oranının gelişimi Grafik 1 üzerinden incelenebilir.
Grafik 1: Düzey II Bölgelerinde Palma Oranının Gelişimi (2014-2024)
Not: Hesaplanan Palma Oranı değerleri kullanılarak yazar tarafından hazırlanmıştır.
Grafik 1 geneli itibariyle değerlendirildiğinde TR10 (İstanbul) bölgesi açısından görece yüksek eşitsizliğin sürekli bir hal aldığı ifade etmek yanlış olmayacaktır. TR51 (Ankara), TR52 (Konya, Karaman) bölgeleri açısından eşitsizliğin görece yüksek ve dalgalı bir seyir izlediği ifade edilebilir. TR71 (Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir) bölgesi açısından eşitsizlik artış trendindedir. TR31 (İzmir) ve TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt) bölgeleri açısından ise eşitsizliğin U formunda bir seyir izlediği belirtilebilir.
Düzey II bölgelerinde 2014-2024 dönemini kapsayan 11 yıllık periyod için ortalama Palma Oranları ve bölgelerarası eşitsizlik sıralaması Grafik 2 üzerinden görülebilmektedir.
Grafik 2: Düzey II Bölgelerinde 2014-2024 Dönemi İçin Ortalama Palma Oranları
Not: Yazar tarafından hazırlanmıştır.
Grafik 2 incelendiğinde 11 yıllık periyod için ortalama Palma Oranının en yüksek olduğu bölgenin 2.05’lik değerle TR10 (İstanbul) bölgesi olduğu görülmektedir. Ortalama eşitsizliğin en yüksek olduğu ilk üç bölge arasında 1.81’lik değeriyle TR52 (Konya, Karaman) ve 1.78’lik değeriyle TR22 (Balıkesir, Çanakkale) bölgeleri de bulunmaktadır. 11 yıllık periyod için ortalama Palma Oranının en düşük olduğu bölge ise 1.28’lik değeri ile TRB1 (Malatya, Elâzığ, Bingöl, Tunceli) bölgesidir. Bu bölgeyle benzer şekilde TR81 (Zonguldak, Karabük, Bartın) ve TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgeleri için de ortalama Palma Oranının diğer bölgelere kıyasla nispeten düşük olduğu ve bahse konu bölgelerde gelirin görece adil dağıldığı ifade edilebilir.
Grafik 2 incelendiğinde ortalama Palma Oranının 26 Düzey II bölgesinin 17’sinde 1.5’den büyük olduğu ve TRB1 (Malatya, Elâzığ, Bingöl, Tunceli), TR81 (Zonguldak, Karabük, Bartın) ve TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgeleri hariç tutulduğunda geriye kalan 6 bölge için ise 1.5 dolaylarında olduğu görülmektedir. Buradan hareketle bahse konu 23 bölgede en zengin %10’luk kesimin en fakir %40’lık kesime kıyasla gelirden 1.5 katı ve daha fazlası pay aldığını ifade edilebilir.
Bölgelerde genel seyir ve ortalama Palma Oranlarının ele alınmasını takiben bölgeler açısından güncel durumun nasıl olduğu da pekâlâ incelenebilir.
Düzey II bölgelerinde 2024 yılı için hesaplanan Palma Oranları Grafik 3 üzerinden görülebilmektedir.
Grafik 3: Düzey II Bölgelerinde 2024 Yılı Palma Oranları
Not: Yazar tarafından hazırlanmıştır.
Grafik 3 incelendiğinde 2024 yılı itibariyle Palma Oranının en yüksek olduğu bölge TR10 (İstanbul) bölgesidir. Gelir eşitsizliğinin en yüksek olduğu ilk üç bölge arasında TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) ve TR51 (Ankara) bölgeleri de bulunmaktır. 2024 yılı itibariyle Palma Oranının en düşük olduğu bölge TRB1 (Malatya, Elâzığ, Bingöl, Tunceli) bölgesidir. Bu bölgeye ek olarak TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova), TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) ve TR82 (Kastamonu, Çankırı, Sinop) bölgeleri açısından da diğer bölgelere kıyasla gelirin daha adil dağıldığı ifade edilebilir.
Palma Oranı vasıtasıyla bölgelerarası gelir dağılımının karşılaştırılmaya çalışıldığı bu çalışma neticesinde takip eden kısımdaki şu çıkarımlar yapılabilir:
Palma Oranı diğer bölgelere kıyasla büyük şehirleri kapsayan TR10 (İstanbul), TR22 (Balıkesir, Çanakkale), TR31 (İzmir), TR51 (Ankara), TR52 (Konya, Karaman), TR61 (Antalya, Isparta, Burdur), TR62 (Adana, Mersin) gibi bölgelerde gelir eşitsizliği yüksek seyretmektedir.
TR51 (Ankara), TR52 (Konya, Karaman) ve TR71 (Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir) bölgeleri açısından hesaplanan Palma Oranı geçmiş yıllarda dalgalı bir seyir izlerken son dönemde artış trendindedir.
TR31 (İzmir) ve TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt) bölgelerinde Palma Oranı zaman içerisinde U formunda bir seyir izlemiştir. Daha açık bir ifade ile bir bu bölgeler açısından hesaplanan Palma Oranı bir zamanlar yıldan yıla düşerken son dönemde tekrar artış trendine girmiştir.
Gelir eşitsizliği tek başına iktisadi değil aynı zamanda coğrafi ve sosyal bir sorundur. Gelir eşitsizliğini bölgesel düzeyde ele almak bu sorunun çözümüne katkı sağlayabilecek bir adımdır. Bu motivasyonla bu çalışmada Palma Oranı çerçevesinde Düzey II bölgelerinde gelir dağılımının 2014-2024 dönemindeki seyri ve son durumu açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışma neticesinde gelir eşitsizliğinin büyük şehirleri kapsayan bölgelerde daha belirgin olduğu görülmüştür. Hatta öyle ki 2024 yılı verilerine göre Türkiye’nin önemli büyük şehirlerinden İstanbul, Ankara ve Antalya’yı kapsayan bölgelerde (TR10, TR51 ve TR61) Palma Oranları 2’nin üzerinde hesaplanmıştır. Bu değer bahse konu şehirlerde/bölgelerde en zengin %10’luk kesimin gelirden aldığı payın en fakir %40’lık kesimin gelirden aldığı payın iki katından fazla olduğunu göstermektedir. Çalışma kapsamında dikkat çeken diğer bulgular ise bazı bölgelerde gelir eşitsizliğindeki iyiye gidişin yerini kötüleşmeye bıraktığı ve bazı bölgelerde ise eşitsizliğin sürekli bir hal aldığıdır. Buradan hareketle sunulabilecek politika önermesi ise gelir dağılımında adaleti sağlamaya yönelik politikalar hazırlanırken bu hususların dikkate alınma gerektiğidir.
- Bahse konu yazıyı okumak için tıklayınız: Gelir Adaletsizliği: Türkiye-AB Karşılaştırması ↩︎