1. Madalyonun Ön Yüzü

TÜİK’in 2023 Gelir Dağılımı İstatistiklerine göre, en yüksek fert gelirine sahip yüzde 20’lik grubun (yaklaşık 17 milyon kişinin) toplam gelirden aldığı pay %50 hesaplanmış. 2023’te 1,1 trilyon dolar gelirimiz olduğu varsayımı altında, 550 milyar dolarlık geliri, nüfusun 1/5’i kontrol etmektedir.

Bu en şanslı kesimde kişi başına düşen gelir 32.000 doları aşmış görünmektedir. Bu zevat, neredeyse Avrupa ortalaması standartlarında yaşamaktadır ve bu 17 milyon arkadaşımız sürekli genişleyen talebin en büyük itici grubunu oluşturmaktadır.

Kanımca enflasyonun dizginlenememesinin en önemli saiklerinden birisi, bu kaynağı belirsiz yüksek gelire sahip insan taifesinin sahip olduğu yüksek talep düzeyidir.

2. Madalyonun Arka Yüzü

Aynı TÜİK’in 2023 Gelir Dağılımı İstatistiklerine göre, en düşük gelire sahip yüzde 20’lik grubun (yine 17 milyon kişinin) toplam gelirden aldığı pay %6 olarak belirlenmiş. Aynı yıl 1,1 trilyon dolar gelirimiz olduğunu varsayarsak, bu 17 milyon kişi sadece 66 milyar dolarını bu fakirler grubu kontrol etmektedir.

Kaba bir hesaplamayla, bu kesimde kişi başına düşen gelir yaklaşık 3.900 dolar civarındadır. En zengin kesim en fakir kesime göre gelirden 8 kattan fazla pay almaktadır. Yani manzarayı şiirsel biçimde özetlersek; “bir kişiye sekiz, sekiz kişiye bir pul; gel bundaki tılsımlı hali bul” diyebiliriz.

Bu zengin kesimin toplam gelirden aldığı pay 2015 yılında %46,5 iken 2023’te %49’a yaklaşmıştır. Bunun açık anlamı, 2015 yılından beri zenginlerin daha zengin olduğu, fakirlerin durumunda ise pek bir değişiklik olmadığıdır.

3. Madalyonun Orta Yüzü

Peki! Zenginlere tepsi içinde giden pastanın bu büyük kısmının rağmına kimlerin durumu gittikçe kötüleşmektedir? Buradaki can alıcı soru burada gizlidir. Kriz ve istikrarsızlık dönemlerinde, ya da biraz daha yumuşatarak ifade edersek, istikamet hakkında önemli derecede kuşkuların artık ayan beyan olduğu geçiş dönemlerinde kaybedenler sürekli orta kesimler olmuştur.

Osmanlı döneminde Teşebbüs-i Şahsi kavramı ile simgelenen; Cumhuriyetin ilk yıllarında milli burjuvazi inşa etme şeklinde biçimlenen; Menderes’in dilinde “Her Mahallede Bir Milyoner Yaratma” olarak idealize edilen; Turgut Özal’ın “Orta Direk Projesi” biçiminde inşa etmeye çalıştığı ve nihayet Tayyip Erdoğan’ın, iktidarının ilk on yılında şahlandırmaya çalıştığı “Anadolu Arslanları” son on yıllık dönemde sürekli ve gittikçe erimektedir. Orta sınıfın erimesinin açık bir kriz göstergesi olduğuna dair bulgular çok açıktır.

En zengin 17 milyonun toplam gelirden aldığı pay 2024 yılında %48’lere doğru yol almaya (iyileşme şeklinde) başlamışsa da manzara, uçurumun derinliğini açıklayacak güçlü argümanlardan uzak görünmektedir. Kanımca, kentli sınıfların son dönemde siyasal tercihlerinde meydana gelen keskin değişimin kökenlerini bu erime bağlamında açıklamak gerekecektir. Sosyal transferler hariç Gini katsayısının 2023’te %50’lere yaklaşması durumun vehametini görme bakımından çok barizdir.

Vehametin boyutlarını TÜİK rakamlarıyla daha ayrıntılı incelemek için lütfen linke buyurunuz: TÜİK Kurumsal TÜİK’in hazırladığı bazı tabloları buraya ekleyerek taktirlerinize sunuyorum ve aşağıya bazı tabloları aktarıyorum.

4. Madalyonun Küresel Yüzü

Bu yazı için seçilmiş olan manşetteki dünya haritası, aslında küresel gelir eşitsizliğinin genel manzarasını çok iyi yansıtmaktadır. İran, Türkmenistan ve Rusya gibi ülkelerle renk tonumuzda görülen benzerlik, Gini katsayısı açısından dost ve müttefik ülkelerle bu konuda da müttefik olduğumuzu göstermektedir.

Avrupa (özellikle kuzeyi) , Kanada ve Avustralya gibi yemyeşil değil görünümümüz maalesef. Dokuz kademeli bir gelir adaleti skalasında beşinci kademedeyiz. Yani ortalardayız pek çok benzer uluslararası ölçüde olduğu gibi. Devler ligine çıkma konusunda daha alacağımız çok yol olduğunu gösteriyor bu. Bizden daha iyi görünen Hindistan ve Pakistan fakirliği adaletli biçimde paylaşırken ABD ve Çin gibi ülkeler zenginliği adaletsiz biçimde paylaşıyorlar.

Böyle buyurdu Zerdüşt!
Pardon!
Böyle buyurdu TÜİK!

Sıralı %20’lik gruplar itibarıyla yıllık eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert gelirinin dağılımı (%), 2015-2024

Eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine göre gelir dağılımı göstergeleri, 2015-2024

Gelir türlerine göre dağılım (%) ve geçen yıla göre fark, 2023, 2024

Yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri (TL), İBBS 2. Düzey, 2024