ALİ KIRIKTAŞ
Tarihi Dinamiklerin Güncel Bağlamı
Soğuk Savaş döneminde Asya Pasifik bölgesi, ideolojik rekabetin ve büyük güçlerin hegemonya mücadelesinin önemli bir sahnesi olmuştu. Bugün ise bu dinamiklerin mirası, bölgenin küresel siyasetteki konumunu ve devletler arası ilişkileri şekillendirmeye devam etmektedir. Çin’in yükselen gücü, ABD’nin bölgedeki stratejik öncelikleri, Rusya’nın etkisi ve bölgesel aktörlerin kendi politikaları, Asya Pasifik’i yeniden küresel dikkatlerin odak noktası haline getirmiştir. Bu yazı, Soğuk Savaş döneminin mirasını analiz ederek, bu mirasın günümüz Asya Pasifik siyasetine etkilerini incelemektedir.
Soğuk Savaş’tan Günümüze: Devam Eden İttifaklar ve Yeni Güç Dengeleri
Soğuk Savaş dönemi ittifakları, günümüzde etkilerini sürdürmektedir. ABD’nin Japonya ve Güney Kore ile kurduğu güvenlik anlaşmaları, Çin’in yükselen gücüne karşı halen bir denge unsuru olarak görülmektedir. Örneğin, 2021 yılında imzalanan AUKUS anlaşması (Avustralya, Birleşik Krallık ve ABD arasında), Soğuk Savaş dönemindeki ANZUS paktının modern bir yansıması olarak değerlendirilebilir (Koltuk ve Cantürk, 2023: 99; Koçak, 2010: 2). Bu yeni ittifak, Çin’in bölgedeki artan denizcilik faaliyetlerine karşı bir denge sağlama amacı taşımaktadır (Perot, 2021: 2).
Benzer şekilde, ASEAN gibi bölgesel örgütler, Soğuk Savaş döneminde tarafsızlık ve bağımsızlık hedefiyle kurulmuş olsa da günümüzde büyük güç rekabetine karşı denge unsuru olmaya çalışmaktadır (Türkel, 2023: 61-62). ASEAN’ın Güney Çin Denizi’ndeki deniz sınırı ihtilaflarında oynadığı rol, örgütün jeopolitik önemini vurgulamaktadır.
Çin’in Yükselişi ve ABD’nin Çevreleme Politikası
Soğuk Savaş sırasında ABD, Çin’i çevreleme politikasını benimsemiş ve bölgedeki ülkelerle askeri ittifaklar kurmuştu. Bugün ise Çin, ekonomik gücü ve Kuşak ve Yol İnisiyatifi (BRI) ile bölgesel etkinliğini artırmakta, ABD ise buna karşı dengeleyici bir strateji izlemektedir (Çelik ve Erol, 2019). Örneğin, ABD’nin Hint-Pasifik Stratejisi, Soğuk Savaş dönemindeki çevreleme politikalarının modern bir devamı olarak görülebilir. Bu strateji, Hindistan, Avustralya, Japonya ve ABD’yi kapsayan Dörtlü Güvenlik Diyaloğu’nu (QUAD) güçlendirmiştir. QUAD, Çin’in denizcilik iddialarına ve ekonomik nüfuzuna karşı bir denge unsuru olarak tasarlanmıştır (Alagöz, 2021; Lynch ve Przystup, 2017).
Güncel Çatışma ve Gerilimler: Eski Yaraların Yeniden Canlanması
Soğuk Savaş’ın bölgedeki çatışmaları, günümüz siyasetine doğrudan etkiler bırakmıştır. Kore Yarımadası’ndaki bölünmüşlük, hala bölgesel ve küresel güvenliği tehdit eden bir unsur olarak varlığını sürdürmektedir. Kuzey Kore’nin nükleer silah denemeleri, ABD ve müttefiklerini tehdit etmeye devam ederken, Çin ve Rusya gibi ülkeler Pyongyang ile ilişkilerini korumaktadır (Çolakoğlu, 2004). Benzer şekilde, Tayvan Boğazı’ndaki gerilimler, Soğuk Savaş dönemindeki ideolojik ve jeopolitik çatışmaların günümüzdeki yansımasıdır. Çin Halk Cumhuriyeti, Tayvan’ı kendi toprağı olarak görmeye devam ederken, ABD’nin Tayvan’a olan askeri ve siyasi desteği, Çin’in sert tepkilerine neden olmaktadır. Tayvan üzerindeki gerilim, yalnızca bölgesel değil, aynı zamanda küresel bir çatışma riskini de beraberinde getirmektedir (Turan, 2016).
Yeni Aktörler ve Bölgesel İşbirlikleri
Soğuk Savaş döneminin aksine, günümüz Asya Pasifik siyaseti çok daha karmaşık bir yapı sergilemektedir. Hindistan, Vietnam ve Endonezya gibi ülkeler, kendi çıkarlarını korumak için daha bağımsız politikalar izlemektedir. Örneğin, Hindistan, hem QUAD üyesi olarak ABD ile işbirliği yapmakta hem de BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika) çatısı altında Çin ve Rusya ile ekonomik ortaklıklar geliştirmektedir (Tokatlı,2022). Ayrıca, RCEP (Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık) gibi yeni ekonomik işbirlikleri, bölgesel aktörlerin bağımsız bir ekonomik güç merkezi oluşturma çabalarını yansıtmaktadır. Bu tür örgütlenmeler, Soğuk Savaş dönemindeki ideolojik ayrışmanın yerine ekonomik entegrasyonu koymaktadır (Türkoğlu ve Duran, 2023).
Soğuk Savaş’ın Asya Pasifik’e Bıraktığı Miras
Soğuk Savaş döneminde Asya Pasifik, ideolojik ayrışmanın, çatışmaların ve büyük güçlerin etkisinin belirgin olduğu bir bölgeydi. Günümüzde ise bu miras, farklı biçimlerde varlığını sürdürmektedir.
İttifaklar ve Stratejiler: ABD ve müttefiklerinin ittifak politikaları, Soğuk Savaş dönemi çevreleme stratejilerini modernize ederek sürdürmektedir.
Ekonomik Rekabet: Çin’in ekonomik gücü, ABD’nin stratejik müdahalelerini şekillendirmektedir.
Çatışma Alanları: Kore, Tayvan ve Güney Çin Denizi gibi gerilim noktaları, Soğuk Savaş’tan miras kalan sorunların devam ettiğini göstermektedir.
Sonuç: Geçmişin Gölgesinde Gelecek
Asya Pasifik bölgesi, Soğuk Savaş döneminin mirasını taşıyan karmaşık bir jeopolitik alan olmaya devam etmektedir. Günümüz siyaseti, büyük ölçüde bu tarihi mirasın güncellenmiş versiyonlarını yansıtmaktadır. Ancak bölgedeki aktörlerin çeşitlenmesi, ekonomik entegrasyon çabaları ve yeni işbirliği mekanizmaları, Asya Pasifik’in geleceğini şekillendirecek önemli dinamikler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda, Soğuk Savaş dönemi analizleri, bölgedeki güncel gelişmeleri anlamak için önemli bir zemin sunmaktadır. Ancak, geleceğin Asya Pasifik’te nasıl bir güç dengesine evrileceği, bölge ülkelerinin bağımsız politikaları ve büyük güçlerin stratejik hamleleri ile belirlenecektir.
Kaynakça
Alagöz, E. A. (2021). Hint-Pasifik Stratejisi Kapsaminda Hindistan-Japonya Güvenlik İlişkileri. Journal of Mehmet Akif Ersoy University Economics and Administrative Sciences Faculty, 8(2), 591-608.
Çeli̇k, K. E., & Erol, M. S. (2019). Kuşak-Yol Girişimi Bağlamında ABD’nin İran Politikasının Analizi. Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 3(2), 11-41.
Çolakoğlu, S. (2004). Şanghay İş birliği Örgütü’nün Geleceği ve Çin. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(1), 173-197.
Koltuk, D. A., & Cantürk, İ. U. (2023). Brexit Sonrası Avrupa Birliği’nin Güvenliği: Türkiye, Birleşik Krallık ve ABD Ekseninde Doğacak Fırsatlar ve Riskler. Akdeniz İİBF Dergisi, 23(1), 97-110.
Koçak, K. A. Soğuk savaş sonrasında japon dış politikasında yaşanan değişimi anlamaya yönelik bir analiz (Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Lynch, T. F. ve Przystup, J. J. (2017). India-Japan Strategic Cooperation and Implications for US Strategy in the Indo-Asia-Pacific Region. INSS, Strategic Perspectives No.24., https://inss.ndu.edu/Portals/68/Documents/stratperspective/inss/Strategic-Perspetives24.pdf?ver=2017-03-14-123654-447. Erişim: 16.11.2024.
Perot, E., “The Aukus agreement, what repercussions for the European Union?”. https://www.robert-schuman.eu/en/european-issues/0608-theaukus-agreement-what-repercussions-for-the-european-union. Erişim tarihi: 14.01.2025.
Turan, İ. (2016). ABD-Çin İlişkileri Bağlamında Tayvan Sorunu. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 80-105.
Tokatlı, S. G. (2022). Uluslararası Sistem İçerisinde Çin’in Artan Bölgesel Etkinliği ve Paralel Kurumsallaşma Girişimleri. Uluslararası İlişkiler Çalışmaları Dergisi, 2(1), 58-74.
Türkel, S. S. (2023). Güney Kore’nin Stratejik Kültürü Bağlamında ASEAN ile Bölgesel Güvenlik İlişkileri. Doğu Asya Araştırmaları Dergisi, 6(12), 59-79.
Türkoğlu, M., & Duran, G. (2023). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ile Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık (RCEP) Ülkelerinin Lojistik Performanslarının Değerlendirilmesi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 15(1), 45-69.