1917 Ekim Devrimi, tarihsel olarak yalnızca bir politik dönüşüm değil aynı zamanda bir entelektüel mirasın yükselişi ve çöküşünü de içinde barındırır. Lenin, Troçki ve Sultan Galiyev gibi figürler Marksist teorinin yaratıcı ve çoğulcu bir yorumunu geliştirirken, Stalin entelektüel üretimin değil, politik manipülasyonun, sadakatin ve korkunun temsilcisi olarak öne çıkmıştır. Bu makalede, Marksist entelektüelliğin temsilcilerinin Stalin tarafından nasıl tasfiye edildiği ve bu sürecin Sovyet ideolojisine olan etkisi analiz edilecektir.

Marksist Entelektüelliğin Temsilcileri: Lenin, Troçki, Galiyev

1. Lenin: Devrimin Teorisyeni ile Pratiği Buluşturan Lider

Lenin’in en önemli entelektüel katkısı, klasik Marksizm’in Batı Avrupa’ya özgü tarihsel analizini Rusya gibi geri kalmış, yarı-feodal bir topluma uyarlamasıdır. Lenin, Ne Yapmalı? (1902) adlı eserinde proletaryanın bilinçlenmesi için devrimci bir öncü partinin gerekliliğini savunarak Marksist teoriye örgütsel bir açılım getirmiştir.

Felsefi ve Teorik Derinlik: Lenin’in felsefi yönü, özellikle Materyalizm ve Ampiryokritisizm (1909) adlı eserde görülebilir. Bu çalışmasında, pozitivist sapmaları eleştirerek Marksist diyalektiği savunur. Lenin, hem felsefi hem de siyasal düzeyde teori üretmiş ve bu teorileri devrimci pratiğe dönüştürmüştür.

Stratejik Gerçekçilik: Lenin’in politik başarısı, onun entelektüel esnekliğinden kaynaklanıyordu. Brest-Litovsk Antlaşması gibi radikal adımlar, devrimin bekasını önceleyen stratejik kararlardı. Lenin’in entelektüelliği, sadece düşünsel değil, aynı zamanda stratejik bir kabiliyetti. Onun ölümüyle bu kuramsal liderlik boşluğu doğmuş, Stalin’in otoriter tarzı bu boşluğu doldurmuştur.

Lenin, yalnızca Sovyetler Birliği’nin kurucusu değil, aynı zamanda Marksizmi Rusya’ya uyarlayan ve devrimi mümkün kılan teorik altyapının mimarıdır. Ne Yapmalı? ve Devlet ve Devrim gibi eserleri, proletarya diktatörlüğünün entelektüel temellerini ortaya koyar. Lenin’in teorik gücü, halk üzerinde dogmatik değil, yönlendirici bir liderlik inşa etmesini sağlamıştır.

2. Troçki: Devrimin Stratejisti; Sürekli Devrimin Entelektüeli

Devrimin Kozmopolit Teorisyeni: Troçki, Marksizmi uluslararası bir devrim hareketi olarak konumlandırmış, devrimin yalnızca Rusya ile sınırlı kalmasının başarısızlıkla sonuçlanacağını öngörmüştür. Sürekli Devrim teorisi, kapitalizmin evrensel doğasını dikkate alarak, sosyalizmin de enternasyonal bir zemine ihtiyaç duyduğunu savunur.

Askeri Zekâ ve Entelektüel Güç: Troçki, Kızıl Ordu’nun kurucusu ve lideri olarak devrimci teori ile askeri pratiği birleştirmiştir. Ancak Stalin’in aksine, askeri başarısını entelektüel bir zemine dayandırmıştır. Yazdığı eserler (Rus Devriminin Tarihi, İhanete Uğrayan Devrim) bugün hâlâ sosyalist literatürde temel metinlerdir.

Entelektüel Ahlak ve Politik Saflık: Troçki’nin en zayıf noktası, siyasi oyunlara girmeyecek kadar ilkeli olmasıydı. Lenin’in ölümünden sonra parti içindeki mücadelede bu tutumu, Stalin’in sinsiliği karşısında yenik düştü. 1940’ta Meksika’da Stalin’in ajanı tarafından öldürüldüğünde, Marksist entelektüelliğin vicdanı da susturulmuş oldu.

Troçki, Sürekli Devrim teorisiyle Marksizm’in sınırlarını genişletmiştir. Ekim Devrimi’nin askeri stratejisti olan Troçki, aynı zamanda kalemiyle uluslararası işçi hareketini besleyen bir entelektüeldi. Stalin’in aksine, düşünsel tutarlılığı siyasi hesaplara kurban etmemiştir. Bu entelektüel idealizm, onu Stalin gibi pragmatik bir figür karşısında kırılgan kılmıştır.

3. Sultan Galiyev: Doğu’nun Entelektüel Sesi

Millî Komünizm ve Sömürgecilik Eleştirisi: Sultan Galiyev, klasik Marksist çerçevenin dışında kalarak sosyalist düşünceyi sömürgeleştirilmiş Doğu halklarının ihtiyaçlarına göre yeniden şekillendirmiştir. “Millî Komünizm” adı verilen bu düşünsel yönelim, sadece bir siyasal önerme değil, aynı zamanda kültürel ve tarihsel bir bilinçlenme projesidir.

Entelektüel Tehdit Olarak Galiyev: Galiyev, Bolşevik merkezileşmeye karşı Doğu Müslüman halklarının özerkliğini savundu. Bu fikir, Stalin’in tek tip Sovyet kimliği anlayışıyla bağdaşmadığı için “pantürkizm” ve “burjuva milliyetçiliği” suçlamalarıyla damgalandı. 1920’lerin sonlarında tutuklanıp hapse atıldı ve 1940’ta kurşuna dizildi. Onun ölümü, sadece bir bireyin değil, Sovyet enternasyonalizmine alternatif bir tahayyülün de sonuydu.

Kültürel Çoğulculuk ve İslamî Miras: Galiyev, İslamî gelenek ile sosyalist düşünceyi uzlaştırmaya çalışan nadir entelektüellerdendi. O, Doğu halklarının dinî, tarihî ve kültürel değerlerini küçümsemeyen; aksine bu değerleri devrimci bir bilinçle dönüştürmek isteyen bir figürdü. Bu yaklaşım, Sovyet laikçiliği karşısında “tehlikeli bir özerklik” olarak algılandı.

Galiyev, klasik Marksizmi Müslüman Doğu toplumlarına uyarlama çabasıyla öne çıkmış, “Millî Komünizm” fikriyle sömürge halklarının sosyalist özgürlük mücadelesine ışık tutmuştur. Doğu halklarının Batı’ya karşı devrimci potansiyelini savunmuş, bu yaklaşımıyla Sovyet enternasyonalizmini Doğu merkezli düşünmeye zorlamıştır. Ancak bu fikri derinlik, Stalin’in merkezî bürokrasi anlayışıyla çelişmiş ve ölümle sonuçlanmıştır.

4. Stalin: Cahil Cesaretin ve Bürokratik Manipülasyonun İmparatoru

Stalin’in entelektüel birikimi sınırlıydı. Ne Lenin kadar kuramsal derinliği, ne Troçki kadar teorik esnekliği, ne de Galiyev kadar kültürel farkındalığı vardı. Ancak Stalin’in yükselişi, teorik doğruluğun değil, politik kararlılığın, örgütsel sadakatin ve sistematik tasfiyenin eseridir.

Kurnazlıkla Yükselen Bürokrat: Stalin, Parti Genel Sekreterliği görevini bürokratik bir avantaja çevirdi. Karar alma süreçlerinde görünmez olmayı tercih etti, rakiplerini doğrudan değil, dolaylı ve soğukkanlı yollarla etkisizleştirdi. Bu yaklaşım, onu “sıradan biri” gibi gösterse de, aslında gücünü teoriden değil, insan ilişkilerini yönetme becerisinden alıyordu.

Entelektüel Yalıtılmışlık: Stalin’in ideolojik zayıflığı, entelektüel tartışmalardan kaçınmasına neden oldu. Bu nedenle partide farklı düşünen herkes “sapma” olarak tanımlandı. Galiyev’in milliyetçi-teorik üretimi, Troçki’nin devrimci enternasyonalizmi ve hatta Lenin’in vasiyeti dahi Stalin tarafından “halk düşmanlığı” olarak kriminalize edildi.

“Cahil Cesaret”in Sonucu: Tek Sesli Devlet: Stalin, entelektüel çoğulculuğu bir tehdit olarak gördü. Onun rejiminde düşünmek, sorgulamak ve alternatif sunmak “hainlik” ile eşdeğerdi. Stalin’in zaferi, fikirlerin değil korkunun zaferidir. Bu, Sovyetler Birliği’ni uzun vadede çoraklaştıran bir kültür yarattı: üretmeyen, eleştirmeyen, sorgulamayan bir toplum.

Entelektüel Saflığın Politik Makineye Yenilgisi: Stalin’in yükselişi, modern tarih için trajik bir örnektir. Teorik olarak haklı olmak, politik olarak kazanmak anlamına gelmez. Lenin, Troçki ve Galiyev gibi düşünürler, politik oyunlara girmeyecek kadar inançlı, idealist ve açık sözlüydüler. Stalin ise fikre değil, fırsata sadıktı. Bu sadakat, onu mutlak iktidarın en karanlık sembolüne dönüştürdü.

5. Genel Değerlendirme: Stalin’in Karşısında Kırılgan Entelektüel Üçlü

Lenin, Troçki ve Galiyev’in ortak noktası, devrimi bir fikir olarak sahiplenmeleriydi. Her biri, Marksizm’in farklı yorumlarıyla halkı dönüştürmeye çalıştı. Stalin ise devrimi fikren değil, örgütsel sadakat, şiddet ve korku üzerinden tanımladı. Entelektüel olan, tartışır; Stalin ise susturdu. Entelektüel olan, çoğulculuk önerir; Stalin ise yekpareliği kutsadı.

Bu üç figür, Marksist düşünce tarihinin en parlak ve aynı zamanda en trajik entelektüelleridir. Onların Stalin tarafından tasfiyesi, Sovyetler Birliği’ni ideolojik bir kuraklığa mahkûm etti.

“Kışın Kalbinde Dört Yolcu”

Şimdi, bu makalenin destanı veya tiyatrosu

Bir devrimin külleri üzerine yazılmış hayal-hakikat arasında bir ağıt

I. Bölüm – Kuzeydeki Karanlık

1917 sonbaharıydı.

Ama o yıl, sonbahar gelmemişti.

Petersburg’un sokaklarına doğrudan kış inmişti:

Ne yaprak düşmüştü toprağa, ne de gökyüzü ağlamıştı.

Donuktu şehir.

Kızıl ama soğuk.

Ve işte bu buzun üzerine, dört gölge düşüyordu.

Lenin, zihinlerin mühendisi.

Bir kafanın içinde devrim yapmıştı önce, sonra sokaklara taşımıştı onu.

Her cümlesi çelikten bir kurşun, her düşüncesi felsefi bir kasırgaydı.

Yürürken devrimi ayağının altına sererdi sanki.

Trocki, kelimeleri kılıç gibi kuşanan bir şair-savaşçıydı.

Kalemle ordu kurar, cümleyle şehir alırdı.

Tutkuluydu, ateş gibiydi; ama bu kuzeyde, ateş fazla yaşamazdı.

Soğuk, şiiri sevmez.

Sultan Galiyev, uzak bozkırların yankısıydı.

Doğudan gelen rüzgârla konuşur, halkların kaderini haritaların ötesinde çizerdi.

Mürekkebiyle çölü, karı ve güneşi birleştirirdi.

Ama onun yıldızı başka bir gökyüzüne aitti.

Ve Stalin…

Onlara kıyasla sessizdi.

Okumazdı fazla.

Ama bakardı.

Uzun uzun, sabırla, karanlıkta bakan bir kurt gibi.

Bir kış gecesi, Smolny Enstitüsü’nde soba yanarken,

İçeride dört adamın gölgesi uzuyordu duvarda.

Birbirlerine çay uzatıyorlardı,

Ama her yudumda zehirin tadı vardı.

Lenin, Stalin’e baktı.

Kısık gözlerle, içinden geçenleri bilirmiş gibi.

“Senin kalemin yok,” dedi.

“Senin fikirlerin yok.”

Stalin sustu.

Çünkü onun cevabı gelecekti —

Yıllar sonra, kurşunla.

Trocki, onu küçümsedi hep.

“Gürcü,” derdi.

“Dil bilmez, fikir kuramaz.”

Ama her adımında bir gölge hissetti arkasında.

Ve o gölge, yıllar sonra Meksika’da kafatasına saplanacaktı.

Galiyev, farklıydı.

Stalin onun zihnine sığamıyordu.

Doğu halklarının özgürlüğünü savunan bu adamı,

Bir türlü hizaya sokamadı.

O yüzden sessizce yok etti onu.

Adını tarihe mezarsız bir düşünce gibi gömdü.

Soğuk bastıkça Petersburg,

Stalin büyüdü.

Bir fikir değil, bir korku olarak.

Bir felsefe değil, bir ihtiyaç olarak.

Herkes düşünüyordu, o bekliyordu.

Herkes anlatıyordu, o dinliyor gibi yapıyordu.

Sonra tek tek çekti fişi:

Önce kelimelerin, sonra hayatların.

Bir sabah, Lenin sustu.

Beyni artık konuşmaz olmuştu.

Yanına gelen Stalin’in eli sıcak değildi, ama bastırıyordu.

Hafifçe eğildi ve kulağına fısıldadı:

“Sen devrimi düşledin…

Ben onu mühürleyeceğim.”

Kışın sesi kar değildir.

Kışın sesi, yokluğun kendisidir.

Stalin konuşmadı çok.

Ama herkes sustu onunla.

I. İçsel Çatışma: İktidarın Tahtı

Yıllar geçtikçe, Stalin’in tahtı buz gibi sertleşti. Petersburg’un karanlık sokaklarında, fısıldayan soğuk rüzgârın arasında, geçmişteki dostlarının gölgeleri dolaşmaktaydı. Her birinin sesi, ruhunda yankılanıyor, derin bir hüzünle doluyordu.

Bir sabah, Stalin uyandığında pencereden sızan ışık, gökyüzündeki gri bulutları aydınlatıyordu.

Düşünceleri, geçmişin soğuk kışına karışmıştı.

“Ben kimim?” diye düşündü.

“Bir devrimci mi? Yoksa bir katil mi?”

Buzdan tahtının üstünde, yalnızca kendi karanlığıyla baş başa kalmıştı.

Bir gün, bir hayalperest olarak başladığı yolculuğun sonunda, bir katil gibi sona erdiğini fark etti. Hayallerini geride bırakırken, kurduğu imparatorluğun kahrını çekiyordu.

Yalnızdı.

Korkuyordu.

II. Kayıp Ruhlar: Lenin’in Hayaleti

Bir gece, Lenin’in hayaleti belirdi.

Sarı, solgun bir ışıkla, karanlığın içinden sızdı.

Stalin, bu hayaleti görünce irkildi.

“Sen öldün!” dedi, sesi titriyordu.

Ama Lenin, gülümsedi:

“Hayır, ben sadece sustum. Ama sen, sesini kaybettin.”

Stalin, “Ben devrim yaptım!” diye bağırdı.

Ama kelimeleri havada asılı kaldı.

Hayaleti, “Sadece kelimeleri değil, kalbini de kaybettin,” dedi.

“Zihninde bir canavarsın, ama bu canavarı sen yarattın.”

Lenin, Stalin’in içindeki huzursuzluğu, korkuyu ve yalnızlığı görüyordu.

Buzdan tahta oturmuş ama derin bir yara açmıştı.

“Unutma, iktidar sana ne kadar yaklaşırsa, o kadar yalnızlaşırsın,” diye fısıldadı.

Ve sonra karanlığa karıştı, gözden kayboldu.

III. Trocki’nin Hayaleti: Alevlerin Külleri

Trocki’nin hayaleti, Paris’in rüzgârlarında dans ediyordu.

Dört tarafı alevler içinde, devrim ateşinin sönmediğini gösteriyordu.

Stalin, birden irkildi.

“Senin kaleminle neler yaptım!” dedi.

Ama Trocki, hüzünle yanıtladı:

“Senin yaptığın, yalnızca geçici bir zafer. Benim sözlerim, ateşi söndürmez.”

Stalin, Trocki’nin gözlerinde bir cesaret gördü.

Ama bu cesaret, kendisinin en derin korkularını da ortaya çıkarıyordu.

“Hayallerim var,” dedi Trocki.

“Özgürlük ve adalet… Ama sen, onları mahvettin.”

Gözlerinin önünde, Trocki’nin hayaleti, kan terleyen bir ordu gibi belirdi.

“Senin yaptıkların, halkın kalbinde derin yaralar açıyor,” diye haykırdı.

“Unutma, öldürdüğün herkesin sesi, seni izliyor olacak.”

Trocki’nin hayaleti, sessizce dağılırken, Stalin’in yüreğinde soğuk bir acı hissetti.

Buzdan tahtı, bir gül bahçesi değil, yalnızlığın acı kokusuyla doluydu.

IV. Galiyev’in Hayaleti: Unutulan Düşünce

Sultan Galiyev, derin bozkırlardan gelen bir rüzgâr gibi belirdi.

Özgürlük hayalleri, halkların birliğini anlatan sözlerle doluydu.

Stalin, Galiyev’in silueti karşısında durdu.

“Sen, bir hayalden ibaretsin artık,” dedi, sert bir sesle.

Ama Galiyev, “Hayır,” diye yanıtladı.

“Ben, unutulmuş bir hayal değilim. Halkların özüdür benim sözlerim.”

Stalin, Galiyev’in düşüncelerinin derinliğini hissediyordu.

Kendi saltanatının üzerinde bir parazit gibi büyüyen bu fikir, her zaman var olacaktı.

Galiyev, “Senin zulmün geçici, ama benim inancım kalıcı,” dedi.

“Özgürlük, senin korkunla beslenmez.”

Ve Stalin, Galiyev’in gözlerinde yankılanan sesi duydu:

“Sen beni öldürdün, ama benim fikirlerim birer mermi gibi havada uçacak.”

Stalin, Galiyev’in hayaletiyle yüzleştiğinde, kalbinde derin bir boşluk hissetti.

Sadece iktidar değil, hayaller de soğukta donmuştu.

V. Dört Kahramanın Yıkılışı

Yıllar geçtikçe, Stalin’in kanlı tahtı, yalnızca bir acı hatıra bıraktı.

Dört kahraman, farklı yönlerde kayboldu.

Her biri kendi hayaletiyle baş başa kaldı.

Ama Stalin, onların gölgeleriyle yaşamaya devam etti.

İkisi, özlemle dolu; diğeri, hayal kırıklığı içinde,

Diğeri ise yalnızlığın karanlığında.

Kışın soğuk rüzgârı, Petersburg’un çatılarını aydınlatmaya çalışırken,

Stalin, dört kahramanın anılarını kalbinde taşıdı.

Ama o anılar, katillerin ve düşmanların anısıydı.

Ve dondurucu karanlık, geçmişin korkularını ona fısıldadı.

Ne bir dost, ne bir hayal kaldı.

VI. Sonuç: Kışın Sessizliği

Ve şimdi, Petersburg’un gökyüzünde, bir kırlangıç belirdi.

Ama o, sadece bir kırlangıç değil, geçmişin yükünü taşıyan bir ruhdu.

Soğuk ve sessiz, Stalin’in tahtının üzerinde uçtu.

Onun gözleri, geçmişin izlerini taşırken,

Stalin, yalnızca bir ses olarak geride kaldı.

“Bu, benim hikâyem değil,” dedi.

“Ben, dondurucu bir rüzgârım. Ama ben, aynı zamanda bir düşmanım.”

Ve kış, Petersburg’un karanlığında derinleşirken,

Stalin, yalnızlığın soğuk kollarında kaybolmuştu.

Küllerin arasında kaybolan hayaller,

Bir kırlangıcın kanatlarında sürüklenmeye devam etti.

Ama ruhları, hiçbir zaman özgür olmayacaktı.