Aytaç AYDIN*

Küreselleşen dünyada açık veri, demokrasilerin gelişiminde önemli bir araç haline gelmiştir. Günümüzde açık veri, hükümetlerin veya yerel yönetimlerin isteğe bağlı bir seçim olmaktan çıkmış; şeffaflık, hesap verebilirlik ve vatandaş katılımını artırmak için bir zorunluluk haline gelmiştir. Bilim, sanat ve felsefenin ilerlemesinden özgür ve adil bir dünya inşasına kadar tüm süreçlerde şeffaflık, hayati bir rol üstlenmektedir.

Demokrasi ise hükümete duyulan güvenin azalması ve vatandaşların demokratik kurumlara yönelik memnuniyetsizliğinin artması gibi zorluklarla karşı karşıyadır (OECD., t.y.). Düzgün işleyen bir demokrasinin temel unsurlarından biri bilgiye erişimdir (Harrison & Sayogo, 2014). Açık veri, yalnızca şeffaflık ve hesap verebilirlik sağlamakla kalmaz; aynı zamanda vatandaşların bilinçli kararlar almasını, toplumsal gelişimi desteklemesini ve demokratik katılımı artırmasını mümkün kılar. Ayrıca, üniversitelerdeki araştırmacılar, düşünce kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları tarafından toplumdaki gelişmeleri anlamak için etkili bir şekilde kullanılabilir (Wetherall & Grujić, 2024).

Açık Verinin Yerel Yönetimler İçin Önemi

Açık veri, yerel yönetimlerin şeffaflığı artırarak vatandaşların kamu hizmetlerine olan güvenini sağlamlaştırır. Aynı zamanda inovasyonu teşvik eder, ekonomik büyümeyi destekler ve kamu kaynaklarının daha etkin kullanılmasını sağlar. Ancak açık veri, yalnızca verilerin paylaşımıyla sınırlı değildir; bu verilerin vatandaşların ihtiyaçlarına uygun hale getirilmesi ve yeniden kullanılabilir şekilde sunulması büyük önem taşır. Bu durum, toplumsal ve ekonomik faydaların artırılmasını mümkün kılar (Local Government Association, t.y.).

Açık veri platformları, aynı zamanda inovasyon ve ekonomik büyümeyi teşvik etmek, afet yönetimi, sağlık gibi alanlarda etkili çözümler sunmak ve kamu hizmetlerini iyileştirmek için bir araçtır (Verhulst & Young, 2016). Örneğin, Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin “Şeffaf Ankara” uygulaması, vatandaşların çeşitli verilere kolayca ulaşarak günlük kullanımlarını kolaylaştırırken, İngiltere’nin Somerset bölgesinde belediye harcamalarının şeffaf bir şekilde açıklanması hesap verebilirliği artıran iyi bir örnektir (Somerset Council, t.y.; Ankara Büyükşehir Belediyesi, t.y.).

Türkiye’deki Yerel Yönetimlerde Durum

Türkiye’de açık veri politikaları henüz istenilen seviyeye ulaşmış değildir. 81 ilin yalnızca 18’i açık veri uygulamalarını doğrudan internet siteleri üzerinden sunmaktadır. İstanbul, Ordu, Konya, Ankara ve İzmir gibi büyükşehirler bu alanda öne çıkarken diğer iller geride kalmaktadır. Bu durum, yerel yönetimlerin dijitalleşme kapasitelerinin farklılıklarını ve açık veri politikalarına verdikleri önceliklerin değişken olduğunu ortaya koymaktadır.

Bunun yanı sıra, teknik altyapı eksikliği, yetersiz bütçe ve farkındalık sorunları, açık veri politikalarının gelişmesini engelleyen temel faktörlerdir. Bu noktada, Bulunabilirlik, Erişilebilirlik, İşlevsellik ve Yeniden Kullanılabilirlik (FAIR) ilkeleri, bu eksikliklerin giderilmesinde yol gösterici bir rehber olabilir. Ancak bu ilkelerin uygulanması için güçlü bir yasal çerçeve ve teknik destek mekanizmalarına ihtiyaç vardır. Ayrıca bunların yanı sıra yöneticilerin bu konuda istekli olmaları da son derece önemlidir (van Reisen vd., 2020).

Açık veri, demokratik süreçlerin güçlendirilmesinde önemli bir rol oynar. OECD ve UNESCO gibi uluslararası kuruluşlar, açık verinin sadece şeffaflık sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda ekonomik büyüme, kriz yönetimi ve çevresel sürdürülebilirlik gibi kritik alanlarda da değer yarattığını vurgulamaktadır. Dijital teknolojilerle entegre edilen açık veri platformları, toplumları daha bilinçli, katılımcı ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturabilir. Bu bağlamda, açık veri politikaları bir tercih değil, demokratik değerlerin ve sürdürülebilir kalkınmanın temel taşıdır (OECD, 2023; UNESCO, t.y.).

Sonuç

Yerel yönetimler için açık veri, yalnızca bilgi paylaşımını kolaylaştıran bir araç değil; aynı zamanda ekonomik büyümeyi destekleyen, kamu kaynaklarının daha verimli kullanılmasını sağlayan ve inovasyonu teşvik eden bir unsurdur. Yeni iş fırsatlarının yaratılmasını mümkün kılan açık veri, vatandaşların ihtiyaçlarına uygun şekilde düzenlendiğinde toplumsal ve ekonomik değer yaratma potansiyelini artırabilir. Türkiye’de yerel yönetimlerin açık veri politikalarını daha kapsayıcı ve etkin bir şekilde geliştirmesi, demokrasinin güçlenmesi ve kamu güveninin artırılması açısından kritik bir adımdır. Güçlü bir yasal çerçeve, teknik destek mekanizmaları ve uluslararası işbirlikleri, bu hedeflere ulaşmayı kolaylaştıracaktır. Açık veri, yalnızca bir paylaşım politikası değil, aynı zamanda demokratik değerlerin, şeffaflığın ve sürdürülebilir kalkınmanın temel taşıdır. Yerel yönetimlerin bu potansiyeli değerlendirmesi, vatandaşların yaşam kalitesini artırırken demokrasinin temellerini de sağlamlaştıracaktır.

Kaynakça

Ankara Büyükşehir Belediyesi. (n.d.). Şeffaf Ankara. Retrieved December 26, 2024, from https://seffaf.ankara.bel.tr/.

Harrison, T., & Sayogo, D. (2014). Transparency, participation and accountability practices in open government: A comparative study. Government Information Quarterly, 31, 513–525.

Local Government Association. (n.d.). Open Data and Transparency. Retrieved December 26, 2024, from https://www.local.gov.uk.

Mirjam van Reisen, Mia Stokmans, Mariam Basajja, Antony Otieno Ong’ayo, Christine Kirkpatrick, & Barend Mons (2020). ADİL Uygulama İçin Dönüm Noktasına Doğru. Veri Zekası, 2(1-2), 264–275. https://doi.org/10.1162/dint_a_00049.

OECD (2023). Open Government for Stronger Democracies: A Global Assessment. OECD Publishing, Paris. https://doi.org/10.1787/5478db5b-en.

OECD. (n.d.). Open Government Data Report. Retrieved December 26, 2024, from https://www.oecd.org.

Ruijer, E., Grimmelikhuijsen, S., & Meijer, A. (2017). Open data for democracy: Developing a theoretical framework for open data use. Government Information Quarterly, 34(1), 45–52. https://doi.org/10.1016/j.giq.2017.01.001.

Somerset Council. (n.d.). Open data. Retrieved December 26, 2024, from https://www.somerset.gov.uk/finance-performance-and-legal/open-data/.

UNESCO. (n.d.). Open Data for Sustainable Development. Retrieved December 26, 2024, from https://www.unesco.org.

Verhulst, S., & Young, A. (2016). Open Data Impact: Key findings of the Open Data Impact case studies. Retrieved from http://odimpact.org/key-findings.html.

Wetherall-Grujić, G. (2024, May 28). What is open data?. Democracy Technologies. Retrieved December 26, 2024, from https://democracy-technologies.org/getting-started/what-is-open-data/

*: Doktora Öğrencisi, Kırıkkale Üniversitesi, İktisat ABD.